Η αμαρτωλή ιστορία των συνεταιρισμών είναι λίγο πολύ γνωστή. Τις τελευταίες δεκαετίες οι περίπου 6.200 αγροτικοί συνεταιρισμοί, εκ των οποίων η πλειονότητα αποδείχθηκε ότι δεν είχε καμία δραστηριότητα, συσσώρευσαν χρέη που υπερέβησαν τα 3 δις. ευρώ προς τράπεζες, ασφαλιστικά ταμεία και εφορίες και υποθέσεις οικονομικών σκανδάλων εκατοντάδων εκατομμυρίων. Δεν είναι τυχαίο ότι πολλοί συνεταιρισμοί δημιουργήθηκαν μόνο και μόνο είτε για να εξυπηρετήσουν κομματικά συμφέροντα με δέλεαρ τις επιδοτήσεις, είτε για να εισπράξουν με παράνομες μεθόδους κοινοτικά κονδύλια.
Ένας ανήσυχος γιατρός…
Ευτυχώς, υπάρχουν και οι εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον κανόνα, οι υγιείς συνεταιρισμοί που συστάθηκαν από νέους ανθρώπους με όραμα και διάθεση για δουλειά, χωρίς το δεκανίκι των επιδοτήσεων, όπως ο συνεταιρισμός γαλακτοπαραγωγών Θεσσαλίας και Πιερίας «ΘΕΣγάλα-ΠΙΕς», ο οποίος εν έτει 2014 παρήγαγε το 10% περίπου της συνολικής παραγωγής φρέσκου γάλακτος στην Ελλάδα καθώς συνέλεγε καθημερινά 120 τόνους, με τζίρο της τάξης των 26 εκατ. ευρώ από το σύνολο των δραστηριοτήτων του.
Όλα ξεκίνησαν όταν ο Θανάσης Βακάλης, που σπούδασε γιατρός, ανέλαβε την πρότυπη φάρμα του πατέρα του. Ανήσυχο πνεύμα, σε μια εποχή όπου οι περισσότερες φάρμες είχαν στραγγαλιστεί οικονομικά, αρχίζει να έρχεται σε επαφή με γαλακτοπαραγωγούς, αναζητώντας από κοινού μία διέξοδο που θα τους βοηθούσε να επιβιώσουν και να ευημερήσουν. Επιβεβαιώνοντας τη ρήση «η ισχύς εν τη ενώσει» προσανατολίζονται στη δημιουργία συνεταιρισμού ή εταιρείας που θα τους επιτρέψει να επιτύχουν οικονομίες κλίμακας, δηλαδή μεγαλύτερη παραγωγή και χαμηλότερες τιμές.
Η γέννηση μιας νεοφυούς επιχείρησης…
Εν τέλει καταλήγουν στη λύση του συνεταιρισμού. Συνολικά 20 παραγωγοί μαζεύτηκαν και μετά από αρκετές συναντήσεις ανέθεσαν την έρευνα αγοράς σε εξειδικευμένο γραφείο. Ιδρύουν το συνεταιρισμό το καλοκαίρι του 2011. Μολονότι επιλέγεται η Λάρισα ως έδρα, οι παραγωγοί οραματίζονται να επεκταθούν και στην υπόλοιπη χώρα. Ένα σχεδόν χρόνο μετά, τον Αύγουστο του 2012, εξασφαλίζουν το πρώτο τους γραπτό συμβόλαιο πώλησης γάλακτος με την Frieslandcampina, που παρασκευάζει το Νουνού, για να ακολουθήσουν και άλλα συμβόλαια με σχεδόν όλες τις γνωστές γαλακτοβιομηχανίες.
Λειτουργώντας συλλογικά, αποκτούν αυξημένη διαπραγματευτική δύναμη έναντι των βιομηχανιών γάλακτος (οι οποίες παρεμπιπτόντως μειώνουν τα λειτουργικά τους έξοδα καθώς έρχονται σε επαφή με μόνο ένα άτομο, αντί για μερικές δεκάδες ανεξάρτητους παραγωγούς) με αποτέλεσμα να εξασφαλίσουν μία «δίκαιη» τιμή πώλησης, με το συνεταιρισμό να εισπράττει μια μικρή αμοιβή, για την κάλυψη λειτουργικών εξόδων, ανά λίτρο. Την ίδια στιγμή, μειώνουν το κόστος παραγωγής μέσω της μαζικής αγοράς σε ανταγωνιστικές τιμές ζωοτροφών και φαρμάκων από έτερο συνεταιρισμό.
Η καινοτομία που άλλαξε τις ισορροπίες…
Η μεγαλύτερη, ωστόσο, καινοτομία θα έρθει όταν ο συνεταιρισμός θα αναλάβει την μεταποίηση του προϊόντος και τη διάθεση του στην αγορά, χωρίς μεσάζοντες. Η πρωτοποριακή για τα ελληνικά δεδομένα ιδέα ήρθε από την Ιταλία και δεν ήταν άλλη από τα «ΑΤΜ γάλακτος», χάρη στα οποία θα εξοικονομούσαν τα έξοδα συσκευασίας και λιανικής.
Πρόκειται για μηχανήματα που προσφέρουν φρέσκο γάλα της ημέρας 24 ώρες το 24ωρο, και διάρκεια προϊόντος 5 ημέρες. Το μηχάνημα δίνει το άδειο μπουκάλι (πλαστικό ή γυάλινο για πολλές χρήσεις) ενώ υπάρχει και μια τριπλέτα μηχανημάτων (δύο για πλήρες γάλα κι ένα για ελαφρύ), όπου ο καταναλωτής τοποθετεί το μπουκάλι, επιλέγει την ποσότητα –προσφέρονται οι επιλογές ενός και μισού λίτρου- και το γεμίζει με φρέσκο γάλα. Η τιμή είναι ιδιαίτερα ανταγωνιστική: ένα ευρώ το λίτρο και μισό ευρώ η συσκευασία του μισού λίτρου, αλλά και παροχή έκπτωσης σε όσους έχουν προπληρώσει και είναι κάτοχοι ειδικού κλειδιού. Ο συνεταιρισμός μάλιστα προχώρησε και στο γάλα κακάο, το θες CHOCO, το οποίο διατίθετο σε εξαιρετικά ανταγωνιστική τιμή, σε συσκευασία των 500 ml, από τους αυτόματους πωλητές μπουκαλιών.
Η καθιέρωση…
Μολονότι υπήρχε ο φόβος ότι οι Λαρισαίοι καταναλωτές δεν θα εξοικειωθούν με τους αυτόματους πωλητές, εντούτοις η ανταπόκριση υπήρξε εντυπωσιακή. Δεν ήταν μόνο η ανταγωνιστική τιμή, αλλά και η καινοτομία στον τρόπο πώλησης, καθώς και η εξαιρετική ποιότητα της πρώτης ύλης. Το εν λόγω γάλα αφενός υφίσταται τη λιγότερη δυνατή επεξεργασία, αφετέρου διατηρεί σε μεγάλο βαθμό τα πολύτιμα συστατικά του καθώς παστεριώνεται αμέσως στο εργοστάσιο του αγροτικού συνεταιρισμού Λαμίας και κατόπιν, τροφοδοτεί τα ΑΤΜ.
Από την πρώτη στιγμή, τα μέλη του συνεταιρισμού έσπευσαν να κατοχυρώσουν το «ΑΤΜ γάλακτος». Η νομοθεσία υπήρξε ασαφής, εξ ου και η αποστομωτική απάντηση του υπουργού: «Καλά, εσύ πού ζεις; Δεν ξέρεις πως ό,τι δεν απαγορεύεται επιτρέπεται;». Παρ’ όλα αυτά, συνέχισαν την προσπάθειά τους και δικαιώθηκαν.
Η αρχή έγινε με τέσσερα σημεία πώλησης, που παρακολουθούνται αδιαλείπτως με κλειστό ηλεκτρονικό κύκλωμα από τα γραφεία τριών-τεσσάρων εξειδικευμένων υπαλλήλων. Το πείραμα στέφθηκε με απόλυτη επιτυχία, με αποτέλεσμα ο συνεταιρισμός «ΘΕΣγάλα-ΠΙΕς» να προσμετρά το 2014, 102 παραγωγούς και 57 φάρμες, να διαθέτει 16 καταστήματα (που αργότερα θα διέθεταν και τυροκομικά προσόντα) στη Λάρισα και 17 στη Θεσσαλονίκη.
Τα πρώτα σύννεφα και οι τίτλοι τέλους
Ωστόσο, ό,τι λάμπει δεν είναι χρυσός. Η αποχώρηση της Friesland Campina (Νουνού) από το φρέσκο γάλα και η φθίνουσα κατανάλωση γάλακτος διεθνώς (οι καταναλωτές προτίμησαν το τυρί και το γιαούρτι) ήταν τα πρώτα καμπανάκια. Ο συνεταιρισμός, που εντωμεταξύ έχει ανοιχτεί υπερβολικά, αρχίζει και παρουσιάζει προβλήματα ρευστότητας, με το κόστος δανεισμού να διογκώνεται.
Το 2019 ο συνεταιρισμός υπάγεται στο άρθρο 106β του Πτωχευτικού Κώδικα, αναζητώντας διακαώς επενδυτή που θα του δώσει το φιλί της ζωής. Ωστόσο, το νερό είχε πλέον μπει στο αυλάκι και η κατάσταση, επιβαρυμένη λόγω πανδημίας, ήταν μη αναστρέψιμη, με αποτέλεσμα πριν λίγες μέρες να τερματιστεί και επίσημα η λειτουργία των αυτόματων πωλητών γάλακτος.
Με πληροφορίες από το βιβλίο Οι 50 καλύτερες επιχειρηματικές ιδέες μέσα στην κρίση
