Pan Am. Η ιστορία της εταιρείας που εφηύρε την οικονομική θέση...

Σε µια εποχή όπου η µετακίνηση µε αεροπλάνο ήταν προνόµιο της ανώτερης οικονοµικής τάξης, υπήρξε ένας άνθρωπος ο οποίος κινήθηκε ενάντια στο ρεύµα και έφερε την επανάσταση καθιστώντας εφικτά τα αεροπορικά ταξίδια για τους κοινούς θνητούς. Ο άνθρωπος αυτός εισήγαγε µια καινούργια έννοια, αυτή της τουριστικής θέσης (αργότερα, όταν άλλες αεροπορικές εταιρείες αντέγραψαν την κίνησή του, επικράτησε ως οικονοµική θέση).

Η ιστορία της Pan American είναι άρρηκτα συνδεδεµένη µε τη ζωή και την καριέρα του Χουάν Τριπ, ηγέτη της εταιρείας για πέντε δεκαετίες. Με τον Τριπ στο τιµόνι της, η Pan Am πέταξε εκεί που κανένας δεν πετούσε, προσέλκυσε επιβάτες που κανένας δεν ήθελε και αναζήτησε επιχειρηµατικές ευκαιρίες που κανένας άλλος δεν ήταν διατεθειµένος να κυνηγήσει. Ο Τριπ ήταν ο πρώτος που εγκαινίασε τη χρήση των τζετ για εµπορική χρήση, ο πρώτος που παρήγγειλε τα θηριώδη –για τα δεδοµένα της εποχής– Boeing 747, αλλά και ο επίσηµος «αγαπηµένος» της αµερικάνικης κυβέρνησης η οποία τον εµπιστευόταν µε κλειστά µάτια.

Γεννηµένος το 1898 από µια εύπορη οικογένεια, ο Τριπ επέδειξε από µικρή ακόµα ηλικία έντονο ενδιαφέρον για τα αεροπλάνα. Πεπεισµένος ότι θα είναι το µέσο του µέλλοντος, στις αρχές της δεκαετίας του 1920 παρατάει τη δουλειά του ως πωλητής µετοχών και ιδρύει µια εταιρεία τσάρτερ για τη µεταφορά εύπορων Αµερικάνων, η οποία όµως δεν ευηµέρησε.

Το 1923, έχοντας κληρονοµήσει σηµαντικά κεφάλαια από τον µακαρίτη πατέρα του και µε την οικονοµική συνδροµή ορισµένων φίλων από το πανεπιστήµιο, ο Τριπ αγοράζει από το κράτος εννέα πολεµικά αεροσκάφη, ιδρύοντας έτσι την Long Island Airways µε αντικείµενο τη µεταφορά αριστοκρατών για να επισκεφτούν αξιοθέατα. Το 1927, πλειοδοτεί σε έναν κρατικό διαγωνισµό για τη µεταφορά δεµάτων και αλληλογραφίας από τη Φλόριντα στην Κούβα, ενώ την επόµενη χρονιά συγχωνεύεται µε τον βασικό ανταγωνιστή της, την Pan American Airways. Στόχος της νέας εταιρείας, όπως και ο ίδιος δήλωσε, ήταν η «δυνατότητα παροχής µαζικής µεταφοράς για τον µέσο πολίτη σε τιµές που είναι διατεθειµένος να πληρώσει».

Στη δεκαετία του 1930, ο διορατικός επιχειρηµατίας προσλαµβάνει τον διάσηµο πιλότο Τσαρλς Λίντµπεργκ µε σκοπό να εξακριβώσει αν είναι εφικτή µια εµπορική πτήση πάνω από τον Ατλαντικό. Τότε, ο Λίντµπεργκ του έγραψε χαρακτηριστικά, «Πιστεύω ότι στο µέλλον το αεροπλάνο θα µπορεί να παρακάµψει τον άσχηµο καιρό πετώντας πάνω από τα σύννεφα, όχι δίπλα από αυτά». Λίγα χρόνια αργότερα, ένα αεροπλάνο της Pan Am θα ήταν το πρώτο που θα πετούσε πάνω από τον Ειρηνικό Ωκεανό.

Οι πρώτοι αεροσυνοδοί ήταν γένους αρσενικού, γνωστοί ως cabin boys, και ήταν υπεύθυνοι για τη µεταφορά των αποσκευών και τον έλεγχο των εισιτηρίων µέσα στο αεροπλάνο. Όλα αυτά µέχρι τη στιγµή που µια νοσοκόµα, η Έλεν Τσερτς, πρότεινε στην United Airlines να προσλάβει γυναίκες αεροσυνοδούς. Η ίδια, µαζί µε άλλες εφτά γυναίκες, ήταν οι πρώτες αεροσυνοδοί σε µια πτήση τον Μάιο του 1930.

Τα καθήκοντά τους ήταν να γυαλίζουν τα παπούτσια των επιβατών, να διώχνουν τις µύγες και να µοιράζουν τσίχλες ή βαµβάκι για τον πόνο στα αυτιά. Έπρεπε επίσης να είναι νοσοκόµες (ώστε να αντιµετωπίζουν καλύτερα τις ανάγκες των επιβατών), ανύπαντρες (ο άτυπος αυτός νόµος ήρθη το 1968), να έχουν βάρος έως 53 κιλά και το ύψος τους να µην υπερβαίνει τα 163 εκατοστά.

Στον Β’ Παγκόσµιο Πόλεµο, τα αεροπλάνα του Τριπ µετέφεραν στρατιώτες και πολεµοφόδια στο µέτωπο, ενώ σύντοµα η εταιρεία του εξαργύρωσε αυτή τη συνεισφορά της, αφού προτιµήθηκε από το κράτος για τη µεταφορά ανθρωπιστικής βοήθειας στις χώρες της Λατινικής Αµερικής. Όµως τα σπουδαία ήρθαν µετά τον πόλεµο, όταν ο Τριπ αναζητούσε τρόπους για να εκπληρώσει το µεγάλο του όραµα, να καταστήσει τα ταξίδια προσιτά σε όλους.

Η πρόκληση ήταν µεγάλη για τον Τριπ, που γνώριζε ότι υπάρχει μια μεγάλη αγορά που επιθυµεί να ταξιδέψει και η οποία το απέφευγε για τρεις κυρίως λόγους: το υψηλό κόστος, το φόβο και το γεγονός ότι υπήρχε µόνο η πρώτη θέση, που απευθυνόταν στην ελίτ της κοινωνίας. Το σχέδιο του πολυµήχανου επιχειρηµατία ήταν, όπως κάποιος εύστοχα το έθεσε, «να πείσει τους “χωρικούς” να πετάξουν».

Η αρχή έγινε το 1952, όταν ο Τριπ, αποφασισµένος να χτυπήσει τον ανταγωνισµό και το καρτέλ που επικρατούσε στον χώρο της αεροπλοΐας και το οποίο διατηρούσε τις τιµές στα ύψη, πρόσφερε τις υπερατλαντικές πτήσεις (αργότερα και τις εσωτερικές) στη µισή τιµή του ανταγωνισµού. Συγχρόνως, πρόσφερε για πρώτη φορά –µαζί µε την πρώτη θέση– τη δυνατότητα να ταξιδέψει κάποιος στην «τουριστική θέση», όπως την αποκάλεσε ο ίδιος. Χαρακτηριστικά, η πρώτη υπερατλαντική πτήση, από Νέα Υόρκη στο Λονδίνο µετά επιστροφής, κόστιζε µόλις 275 δολάρια (1.600 σε σηµερινά χρήµατα). Ήταν τόσο µεγάλα τα συµφέροντα που διακυβεύονταν, που η Βρετανία αρνήθηκε να επιτρέψει να προσγειωθούν στα εδάφη της τα αεροπλάνα της Pan Am που διέθεταν τουριστική θέση, αναγκάζοντάς την να αναζητήσει «καταφύγιο» στο αεροδρόµιο της Ιρλανδίας.

Το σχέδιο του Τριπ πέτυχε και σύντοµα αντιγράφηκε από άλλες αεροπορικές εταιρείες. Πλέον, η συνύπαρξη πρώτης και τουριστικής θέσης ήταν ο κανόνας και όχι η εξαίρεση. Όµως η εφευρετικότητα του ανθρώπου, που ήθελε η εταιρεία του να έχει παρουσία σε κάθε αεροδρόµιο του κόσµου, δεν εξαντλείται εδώ. Σε µια προσπάθεια να καταστήσει τις υπερατλαντικές πτήσεις πιο άνετες, πιο οικονοµικές και λιγότερο «επώδυνες», παραγγέλνει από την Boeing τα θηριώδη 747, τα οποία ήταν δυόµισι φορές µεγαλύτερα από τα Boeing 707, που χρησιµοποιούνταν µέχρι τότε.

Όντως, τα νέα αυτά αεροπλάνα θα δώσουν στην Pan Am σηµαντικό ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα έναντι των ανταγωνιστών της, σε τέτοιο βαθµό που το εµπορικό της σήµα να θεωρείται το δεύτερο αναγνωρίσιµο παγκοσµίως (πίσω από την Coca-Cola). Όµως, η επιτυχία της Pan Am και του ηγέτη της είχε φθάσει στα όριά της. Σύντοµα οι στυλοβάτες της, τα Boeing 747, αυτά που την καθιέρωσαν στην κορυφή, αποδείχτηκαν «βαρίδια» που την έσπρωξαν στο βυθό.

Η πετρελαϊκή κρίση στη δεκαετία του 1970 βρήκε την Pan Am απροετοίµαστη και µε υπεράριθµο στόλο από αεροπλάνα τύπου 747. Σ’ αυτή την κατάσταση ήρθαν να προστεθούν το υψηλό χρέος της, ορισµένες άστοχες επιχειρηµατικές κινήσεις και µία τροµοκρατική ενέργεια – µια βόµβα που εξεράγη το 1998 πάνω από το Λόκερµπι της Σκοτίας και στοίχισε τη ζωή σε 270 άτοµα. Από αυτά τα χτυπήµατα δεν µπόρεσε ποτέ να συνέλθει, σβήνοντας οριστικά από τον χάρτη το 1991, δέκα ακριβώς χρόνια µετά το θάνατο του Χουάν Τριπ.

Η πτώση της Pan Am, βέβαια, δεν µειώνει σε κανένα βαθµό τα επιτεύγµατα και το ανήσυχο πνεύµα του ηγέτη της, ο οποίος κατάφερε τελικά να «κάνει τους χωριάτες να πετάξουν». Όπως, εξάλλου, είπε κάποιος: «Αν κάποιος καταφέρει κάποια στιγµή να πατήσει στο φεγγάρι, την επόµενη µέρα ο Τριπ θα ζητήσει άδεια για να καλύψει τη γραµµή µε τακτικές πτήσεις». Πάντως, το 1968, στην ταινία του Στάνλεϊ Κιούµπρικ µε τίτλο «2001: Μια Διαστηµική Οδύσσεια», εικονίζεται ένα σκάφος της Pan Am να προσεδαφίζεται στη σελήνη.

 

Πηγή:  Γνωστά Ονόματα Αγνωστες Ιστορίες 3 (εκδ. Σταμούλης)